Leerlessen expliciteren en vatten

In een leernetwerk wordt vaak door samen te werken geleerd. Hoe kun je samenwerkend leren zo inzetten dat het een positief effect heeft op de leerprestaties? Vanuit het onderwijs weten we dat er aandacht besteed moet worden aan (51):

• Kwaliteit van interactieprocessen
• Groepskenmerken
• Didactische vormgeving voor samenwerkend leren
• Cruciale rol Leernetwerktrekkers
• Impliciete kennis en expertise expliciet maken (50)

Emmelot & Van Eck (2019) (51)
Nonaka & Takeuchi (1995) (50)

In een leernetwerk wordt een beroep gedaan op de impliciete kennis en expertise van deelnemers. Leerlessen opgedaan in het leernetwerk worden geëxpliciteerd

[Volgt]

Schep de condities binnen een Leernetwerk waardoor er geleerd kan worden. Randvoorwaarden voor leren:

1. Informeel leren kost tijd, neem deze ook (21).
2. Het gezamenlijk leren in organisatie-overtijgende leernetwerken is geen recht-toe-recht aan proces, maar een langer termijn proces bestaande uit verschillende cycli en fases. Neem hiervoor de ruimte (11).
3. Het leren in een organisatie-overstijgend leernetwerk kan goed ondersteund worden door technische hulpmiddelen, zoals online bijeenkomsten (18).
4. Voor collectief leren is vertrouwen en begrip nodig, daarin moet geïnvesteerd worden (1).
5. Leren vraagt om een open interactie en vertrouwen (11).
6. Als leden van het netwerk ondersteunend zijn en inspelen op de behoeften van elkaar, als er een positieve onderlinge omgang is en weinig negatief gedrag en gestructureerde planning, wordt het leerklimaat als positief en ondersteunend beschouwd (Beld et al., 2018). Een positief en ondersteunend klimaat, zoals ervaren door de deelnemers, is geassocieerd met betere uitkomsten van leren, (Gietz & McIntosh, 2014). Bovendien minimaliseert het conflicten, draagt het bij aan de ontwikkeling van het gezamenlijk leren, en stimuleert het gevoel van betrokkenheid en erbij horen (community building).
7. Leden moeten zich veilig voelen in het Leernetwerk om tot leren te kunnen komen. Hieronder tips om de veiligheid te verbeteren (Naar: (Nooteboom et al, 2020)):

• Stabiliteit: heb aandacht voor wisselingen in samenstelling van het team en ga na welk effect elke betrokkene heeft op de veiligheid
• Elkaar kennen: krijg zicht op elkaars kennis en expertise, weet wat je aan elkaar hebt door actief kennis te delen.
• Fysieke aanwezigheid: wees aanwezig op bijeenkomsten.
• Beschikbaarheid: maak tijd voor elkaar vrij en investeer in informele gelegenheden.
• Communiceren: luister naar elkaar, laat elkaar uitpraten en spreek verwachtingen uit.
• Nieuwsgierigheid: toon oprechte interesse in de ander zonder waardeoordeel.
• Afspraken over normen en waarden: maak afspraken over de manier waarop iedere betrokkene zich gedraagt.
• Omarm diversiteit: zorg dat er ruimte is voor verschillende meningen en visies.
• Positieve evaluaties: start met een positieve evaluatie, zoals een ‘good practice’.
• Groepsgrootte: evalueer in kleine groepen waarin deelnemers elkaar kennen.
• Expliciteer intenties: bespreek achterliggende motieven om te evalueren.

Botha (1)
Kallio &Lappalainen (2015) (11)
Wild et al., (2004) (21)
Beld et al., 2018; Gietz & McIntosh, 2014; Nooteboom et al, 2020

Kies bewust voor werkvormen die het leren stimuleren. Werkwijzen die leren stimuleren:

1. Elk Leernetwerk zal een mix van verticale en horizontale leerrelaties kennen. Stel de vraag tussen wie je dialoog wilt stimuleren. Als dat met ouders, jongeren en professionals is, dan moet je daartoe een bijpassend kader meegeven (McIntosh, Gietz, Nooteboom).
2. Als doelstelling van het project/leernetwerk niet alleen een goed eindproduct is maar bijvoorbeeld ook reflectie, empowerment; dan kaders meegeven die horizontale leerrelaties stimuleren. Projecten kiezen veelal voor verticale leerrelaties met jongeren, ouders, professionals (ophalen; expert bepalend) -> keuze wordt gemaakt op grond van afwegingen m.b.t. tempo/tijdsdruk; complexiteit van heterogene groepen, vermeende capaciteiten en behoeften van ouders en jongeren.
3. Reflectieve supervisie kan een goede werkwijze zijn om op casusniveau te leren over het complexe vraagstuk. Er zijn aanwijzingen dat deze supervisiemethode de lerende organisatie stimuleert (9).
4. Om collectief leren om te zetten naar een innovatie, heb je naast interactie en leren ook een gericht onderwerp voor doorontwikkeling nodig. Dit proces loopt het beste wanneer dit ondersteund wordt door een procesfacilitator en door facilitators die weten hoe je een innovatie moet ontwikkelen (bijvoorbeeld een methodiekontwikkelaar) (11).
5. Het verzamelen van ervaringen van het gezamenlijk leren helpt, denk hierbij aan best practices en valkuilen. Ook van deze verzameling kan weer geleerd worden (19).

Beld et al., 2018; Gietz & McIntosh, 2014; Nooteboom et al, 2020
Jones et al., (2019) (9)
Kallio &Lappalainen (2015) (11)
Tiyyagura et al., (2019) (19)

Evalueren is een cruciaal onderdeel van leren en moet systematisch aangepakt te worden. Goede evaluatie is essentieel voor het bieden van passende hulp en dienstverlening. Dit geldt zeker in het licht van de inhoudelijke transformatie van het sociaal domein en de daarvoor benodigde verandering in de werkwijze van professionals.

Onder evalueren verstaan we het verzamelen, bespreken en interpreteren van informatie met als doel om hiervan te leren. Evalueren kan gaan over de samenwerking in een Leernetwerk.

Door in kaart te brengen en bewust te worden van wat er is ervaren, wat er is geleerd, welke doelen er zijn bereikt en wat nog aandacht behoeft, wordt een leerproces in gang gezet en het vakmanschap van professionals vergroot. Goede evaluatie kan resulteren in meer openheid, verbeterde samenwerkingsprocessen, een positief leerklimaat en, waar het uiteindelijk om gaat, een verbeterde kwaliteit van hulp (Nooteboom et al, 2020).

Voorbeelden van evaluatie/reflectiedoelen:

• Bewustwording eigen handelen: bewust stil staan bij het eigen handelen (rol en werkwijze) helpt
  om te groeien als professional. De krachten en verbeterpunten worden inzichtelijker en er wordt
  een leerproces gestimuleerd.
• Samenwerking verbeteren: focus op het verbeteren van samenwerking binnen het team, met
  ketenpartners of met beleidsmakers. Hieronder valt bijvoorbeeld het scherp krijgen en uitspreken
  van verantwoordelijkheden en verwachtingen.
• Resultaat zichtbaar maken: meer zicht op resultaat door gerichte vragen te stellen en expliciet te
  maken wat het team, het gezin of de professional in de afgelopen periode heeft bereikt.
• Feedback bespreken: bespreken welke verbeterpunten je uit feedback van anderen kan halen en
  hier acties op inzetten om op deze manier een verbeterproces in gang te zetten.
• Zicht op de werkwijze: de doelen van het werk scherp houden en in beeld krijgen, bijvoorbeeld
  aan de hand van de transformatiedoelen.
• Inzicht in hulpverleningstrajecten: inzichtelijk maken wat een gezin nodig heeft en hoe de
  hulpverlening verloopt door naar je handelen te kijken/ de voortgang te monitoren binnen een
  hulpverleningstraject. (Nooteboom et al, 2020)